بررسي جمعيت كفزيان سرشاخهه يا رودخانه جاجرود استان تهران رضوان موسوي ندوشن و سپيده رييسي * گروه شيلات دانشكده علوم وفنون دريايي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال تاريخ دريافت: 93/7/20 تاريخ پذيرش: 94/3/27 چكيده در تحقيق حاضر جمعيت كفزيان سرشاخهه يا رودخانه جاجرود مورد بررسي قرار گرفته است. نمونه برداري در سرشاخهه يا آبنيك زايگان لالان و آهار در سال 1393 در فصل بهار و تابستان انجام شد. بي مهرگان كفزي به وسيله نمونه بردار كمي سوربر به ابعاد 35 35 سانتي متر جمع آوري و در فرمالين 10 درصد تثبيت شد. نمونهه يا بنتوز در آزمايشگاه توسط لوپ جداسازي و در سطح جنس شناسايي گرديدند. همچنين براي ارزيابي شرايط اكولوژيك و كيفيت آب از شاخص هيلسنهوف HFBI و شاخص تنوع استفاده شد. به طور كلي در جمعيت كفزيان سر شاخهه يا رودخانه جاجرود 28 جنس متعلق به 3 شاخه 5 رده 9 راسته و 24 خانواده شناسايي گرديد. بيشترين تراكم كل كفزيان در سرشاخه لالان (842 عدد در متر مربع) و در دو فصل بهار و تابستان مشاهده شد. در ميان جنسه يا شناسايي شده و در تمام سرشاخهها به جز آهار بيشترين تراكم در تابستان متعلق به جنس Epeorus و در فصل بهار مربوط به جنس Baetis بود. بر اساس آناليز واريانس يكطرفه (ANOVA) و آزمون LSD فقط ميان جمعيت سرشاخه آهار با ساير سرشاخهها اختلاف معني دار مشاهده شد.(P<0/05) واژگان كليدي: بي مهرگان كفزي شاخص تنوع شاخص هيلسنهوف رودخانه جاجرود * نگارنده پاسخگو: s_shilat@yahoo.com
مجله پژوهشهاي علوم و فنون دريايي / سال دهم / شماره اول / بهار 1394 40 مقدمه بررسيهاي ليمنولوژيك سه بخش اصلي و اساسي مطالعات فيزيكي و شيميايي باكتري شناسي و زيست شناختي آبها را در بر ميگيرد. در اين ميان مطالعات زيست شناختي از اهميت ويژهاي برخوردار است زيرا ميتوان با توجه به آن و ساختار جمعيتي موجودات شاخص و شاخصه يا زيستي قضاوتي منطقي و معقول از يك اكوسيستم اراي ه داد (احمدي و نفيسي 1380). بررسي نهرها و رودخانهها نه تنها در تشخيص سلامت كيفيت آب اهميت دارد بلكه ميتواند نشانگر فشارهاي احتمالي وارده از محيط نيز باشد.(Sioli,1975) موجودات زندهاي كه در اكوسيستم آبه يا جاري زندگي ميكنند عمدتا كفزي بوده و اگر در مسير جريان آب قرار گيرند به دليل شسته شدن در برابر سرعت آب به نواحي پايين دست رودخانه منتقل خواهند شد. به همين علت اين موجودات مجبورند در مناطق مرده آب مانند سطوحي از سنگها كه پشت به جريان آب هستند و يا در لابه لا و كف بستر قرار گيرند.(Humphrey & Dostine, 1994) اين موجودات به گونهاي دقيق و قابل اعتماد شرايط كيفي آبها را در هر منطقه ترسيم نموده و ميتوان از آنها به عنوان شاخص در روند تغييرات وضعيت كيفي آبها استفاده نمود (نظامي و خارا 1384). چندين ويژگي سبب شده است كه اين زيستمندان بيشتر مورد توجه متخصصان پايش اكوسيستمهاي آبي باشند مانند اينكه اين موجودات غالب اوقات در همه اكوسيستمهاي آبي حضور دارند از تنوع گونهاي بالايي برخوردارند و به دليل تنوع گونهاي بالا طيف وسيعي از حساسيت و مقاومت نسبت به آلايندهها را نشان ميدهند. به دليل ساكن بودن در بستر و چرخه زندگي طولاني امكان بررسي تعيين حدود مكاني و وسعت زماني آشفتگيها را فراهم آورده تغييرات كيفي آب را بر خلاف اندازه گيري پارامترهاي فيزيكي و شيميايي به صورت دورهاي نمايش ميدهند رودخانه جاجرود از ارتفاعات خرسنگ كوه در شمال شرقي تهران سرچشمه ميگيرد. اين رودخانه در 30 كيلومتري شمال شرق تهران قرار گرفته است و يكي از مهمترين رودخانهه يا استان است. 140 كيلومتر طول 710 كيلومتر مربع مساحت حوزه آبخيز و شيبي برابر 4 درصد دارد. رودخانه جاجرود در طول مسير خود از روستاهاي زايگان فشم و لواسانات به سمت جنوب شرقي تغيير مسير داده و پس از طي مسير رودك و لشگرك به سد لتيان وارد ميشود و پس از پيوستن به شاخهه يا فرعي و تا مين آب مورد نياز قسمتي از تهران و آبياري اراضي گرمسار و ورامين به درياچه نمك منتهي ميگردد. مطالعات زيستي مختلفي توسط محققان بر روي جمعيت كفزيان رودخانهها صورت گرفته است. در رودخانه جاجرود تحقيقات عظيمي (1385) ذوالرياستين (1382) پوريادگار (1366) موسوي ندوشن (1375) اعرابي (1372) عطاردي و گودرزي (1369) و كريمان (1366) نشان ميدهد كه رودخانه جاجرود همواره از قدرت خودپالايي بالايي برخوردار بوده است. از ديگر مطالعات انجام شده ميتوان به قانع ساسان سرابي در سال 1383 بر روي ساختار جمعيت بي مهرگان آبزي رودخانه چافرود استان گيلان اشاره نمود همچنين عباسپور در سال (1392) شاخصه يا زيستي و كيفي رودخانه چشمه كيله تنكابن را با استفاده از جوامع بي مهرگان كفزي بررسي نمود و بررسي كفزيان رودخانه قزل اوزن (1390) سال سرشاخهه يا در استان زنجان توسط مقصودي در سال انجام گرفت. (2005) Bhat و Wallace 2009 جمعيت كفزيان در چشمهها در و كوچك رودخانه در كشمير و امريكا را مورد بررسي قرار دادند. در هلسينكي فنلاند Paavola در سال 2009 عوامل مو ثر بر جمعيت كفزيان و تعيين تنوع و ارتباط آنها و نيز متغيرهاي زيست محيطي و تعاملات و رقابت بين بي مهرگان و سطوح تغذيهاي را مورد بررسي قرار داد. هدف از اين تحقيق بررسي جمعيت كفزيان سرشاخهه يا اصلي رودخانه جاجرود Feminella & ).(Flynn, 1999
بررسي جمعيت كفزيان سرشاخههاي رودخانه جاجرود... استان تهران و بررسي تفاوتها و شباهته يا جمعيت كفزيان در اين سرشاخهها ميباشد. مواد و روشها با در نظر گرفتن شرايط رودخانه جاجرود 4 سرشاخه (زايگان آبنيك لالان و آهار) (شكل 1) به عنوان چهار ايستگاه نمونه برداري انتخاب گرديد و طي دو مرحله در فصل بهار (15 ارديبهشت) و تابستان (15 مرداد) سال 1393 نمونه برداري انجام شد. نمونه برداري از كفزيان با استفاده از نمونه بردار سوربر به ابعاد 35 35 سانتيمتر و با 4 تكرار (سه برداشت از طرفين و وسط رودخانه و يك برداشت از لابلاي گياهان آبزي كنار رودخانه) در هر ايستگاه صورت گرفت. براي نمونه برداري ابتدا سوربر در منطقه مورد 41 نظر بر روي بستر رودخانه قرار داده شد و بعد از شستن سنگه يا واقع در مربع ايجاد شده توسط سوربر محتويات تور به داخل تشت پلاستيكي منتقل شد. سطح و لابه لاي بقاياي گياهي مانند برگها و شاخهها براي جدا سازي كف زيان احتمالي آنها شستشو و نمونهه يا بدست آمده جدا شدند. نمونهها توسط فرمالين 10 درصد تثبيت شدند. بررسيهاي آزمايشگاهي در آزمايشگاه تحقيقاتي دانشگاه آزاد واحد تهران شمال دانشكده علوم و فنون دريايي شامل جداسازي شناسايي شمارش و تعيين تراكم بر حسب تعداد در متر مربع انجام شد. براي شناسايي نمونهه يا جداسازي شده از منابع مختلف Bouchard, 2004; ) McCafferty, 1981 استفاده شد. و (Merritt & Cummins, 1996 شكل 1 - نقشه محدوده كلي نهرهاي موردبررسي درمنطقه لواسانات HFBI=Σ(x i* t i )/(n) شاخصه يا جمعيتي شامل غناي كل (تعداد گروهه يا شناسايي شده در هر ايستگاه) غناي (تعداد تاكسونهاي سه راسته بهارهها يكروزهها و بال موي داران) و نيز شاخص زيستي در خانوادهي هيلسنهوف محاسبه شد = x i تعداد افراد يك خانواده = t i درجه مقاومت خانواده = N تعداد كل موجودات در نمونه Hilsenhoff, 1988; ).Rosenberg, 2004)
مجله پژوهشهاي علوم و فنون دريايي / سال دهم / شماره اول / بهار 1394 42 شاخص شاخص استرسه يا بيانگر وجود يا عدم وجود محيطي در رودخانه بوده و برابر است با جمع تاكسون هاي راسته بهارهها يكروزهها (Ephemeroptera) و بال موي داران (Tricoptera).(USGS, 2002) براي ارزيابي كيفيت آب شاخص به دست آمده با جدول (1) مقايسه شد. (Plecoptera) جدول 1 - ارزيابي كيفيت آب بر اساس شاخص تنوع (Bode, (1993 ارزيابي كيفيت آب عدم وجود فشار محيطي تحت فشار محيطي جزيي تحت فشار محيطي متوسط تحت فشار محيطي شديد > 10 درجه 1 2 3 4 6-10 2-5 0-1 شاخص هيلسنهوف كيفيت آب رودخانهها است و درجه آلودگي آب را شاخص هيلسنهوف در (2) جدول اراي ه شده است. مشخص ميكند. اين شاخص براي مدلي راهنمايي كلي تعيين در جدول 2 - ارزيابي كيفيت آب بر اساس شاخص (Hilsenhoff, 1988)HFBI شاخص زيستي در سطح خانواده كيفيت آب درجه فشار محيطي 0-3/75 عالي عدم وجود فشار محيطي 3/76-4/25 خيلي خوب احتمال وجود فشار محيطي بسيار جزيي 4/26-5/00 خوب احتمال وجود فشار محيطي جزيي 5/01-5/75 نسبتا خوب احتمال وجود فشار محيطي متوسط 5/76-6/50 نسبتا بد احتمال وجود فشار محيطي زياد 6/51-7/25 بد احتمال وجود فشار محيطي بسيار زياد 7/26-10/00 خيلي بد وجود فشار محيطي آلي شديد آناليز آماري براي تجزيه و تحليل دادهه يا به دست آمده از نرم افزار آماري SPSS 19 استفاده شد. نتايج با استفاده از روش آماري آناليز واريانس يكطرفه مورد آناليز قرار گرفت. همچنين از آزمون (ANOVA) LSD استفاده گرديد. محاسبه دادهها و ترسيم نمودارها با بسته نرم افزار نتايج Excel انجام پذيرفت. در مدت دو فصل بررسي در سال 1393 و نمونه برداري از فون كفزيان چهار سرشاخه رودخانه جاجرود 28 جنس متعلق به 3 شاخه 5 رده 9 راسته و 24 خانواده از بيمهرگان كفزي شناسايي شد كه بخش عمده آنها شامل لارو و شفيره حشرات آبزي تشكيل بود. بيشترين و كمترين تراكم كل كفزيان در مدت مطالعه به ترتيب ±68 842 عدد در متر مربع در سرشاخه لالان و 454±42 عدد در متر مربع در سرشاخه آهار به دست آمد. در اين پژوهش در بررسي نمونهه يا برداشت شده از كفزيان در سرشاخه آهار 22 جنس شاسايي گرديد (شكل 2). تراكم كل كفزيان در اين سرشاخه 454±42 عدد در متر مربع بود. در اين ايستگاه. sp Simulium داراي بيشترين تراكم با
43 تابستان اختلاف معنيداري نشان نداد (0/05 P). در سرشاخه آهار در آناليز واريانس يكطرفه و هم در آزمون LSD در تكرار 1 و 3 اختلاف معنيدار مشاهده شد (0/05>P). بررسي جمعيت كفزيان سرشاخههاي رودخانه جاجرود... تعداد ميانگين 42±11 عدد در مترمربع بود. نتايج تجزيه و تحليلهاي آماري بين ميانگين فراواني بيمهرگان كفزي سرشاخهه يا رودخانه جاجرود و طي نمونه برداري در فصله يا بهار و شكل 2 - نمودار ميانگين كل تراكم جمعيت كفزيان به تفكيك جنس در سرشاخه آهار بهار و تابستان 1393 در بررسي نمونهه يا كفزيان برداشت شده از سرشاخه آبنيك 20 جنس شاسايي گرديد (شكل 3). تراكم كل كفزيان در اين سرشاخه 708±57 عدد در متر مربع بود. در سرشاخه آبنيك جنس Baetis sp. با متوسط 147±55 عدد در متر مربع داراي بيشترين تراكم بود. شكل 3 - نمودار ميانگين كل تراكم جمعيت كفزيان به تفكيك جنسها در سرشاخه آبنيك بهار و تابستان 1393
مجله پژوهشهاي علوم و فنون دريايي / سال دهم / شماره اول / بهار 1394 44 در بررسي نمونهه يا كفزيان برداشت شده از سرشاخه زايگان 15 جنس شاسايي گرديد (شكل 4). متوسط تعداد كل كفزيان در اين سرشاخه 726±52 عدد در متر مربع بود. در اين سرشاخه جنسه يا Epeorus sp. و Baetis به ترتيب با متوسط 124±22 و 124±27 عدد در متر مربع بيشترين تراكم را داشتند. شكل 4 - نمودار ميانگين كل فراواني جمعيت كفزيان به تفكيك جنسها در سرشاخه زايگان بهار و تابستان 1393 در بررسي نمونهه يا كفزيان برداشت شده از سرشاخه لالان 17 جنس شاسايي گرديد (شكل 5). متوسط تعداد كل كفزيان در اين سرشاخه 842±68 عدد در متر مربع بود. در اين سرشاخه جنس Epeorus sp. با متوسط تعداد 133±7 عدد در متر مربع داراي بيشترين حضور بود. شكل 5 - نمودار ميانگين كل تراكم جمعيت كفزيان به تفكيك جنسها در سرشاخه لالان بهار و تابستان 1393
45 بررسي جمعيت كفزيان سرشاخههاي رودخانه جاجرود... نتايج شاخص تنوع جدول 3 - ميزان شاخص تنوع در سرشاخهه يا رودخانه جاجرود بهار و تابستان 1393 آهار زايگان آبنيك لالان فصل بهار 10 11 6 10 تابستان 6 8 4 6 نتايج شاخص هيلسنهوف جدول 4 - ميزان شاخص هيلسنهوف در سرشاخهه يا رودخانه جاجرود بهار و تابستان 1393 آهار زايگان آبنيك لالان نام ايستگاه HFBI 3 / 88 1 / 79 3 / 56 4 / 37 بحث و نتيجهگيري بر اساس نتايج كف زيان جمع آوري شده از سرشاخهه يا مورد مطالعه در رودخانه جاجرود در بهار و تابستان سال 1393 شامل 25 خانواده و 28 جنس بود كه نشان دهنده تنوع بالاي كف زيان سرشاخهه يا رودخانه جاجرود ميباشد. از بين بي مهرگان كفزي رده حشرات آبزي به ويژه خانواده Baetidea Heptagenidae از راسته Ephemeroptera و خانواده به عنوان گروهه يا غالب شناسايي شد. اين وضعيت در بيشتر آبه يا جاري صادق است و بيشترين تراكم متعلق به اين گروه از كفزيان ميباشد ; Navis & Gillies, ).(2001 Dodds, 2002 همچنين بالاترين تنوع (28 جنس) و بيشترين تراكم (434 عدد در مترمربع) بي مهرگان كفزي در فصل بهار (ارديبهشت ماه) مشاهده شد. در اين مطالعه در فصل تابستان بيشترين تراكم متعلق به خانواده Baetidea (جنس (Baetis و در فصل بهار بيشترين تراكم متعلق به خانواده Heptagenidae (جنس بود. (Epeorus نتايج تجزيه و تحليلهاي آماري بين ميانگين تراكم بي مهرگان كفزي سرشاخهه يا رودخانه جاجرود در فصله يا بهار و تابستان اختلاف معني داري نشان نميدهد (0/05 P). در تكرارهاي نمونه برداري با استفاده از آزمون LSD نيز اختلاف معنيداري مشاهده نشد. در ميان تكرارهاي سرشاخهه يا مختلف جاجرود در سرشاخهه يا آبنيك زايگان و لالان اختلاف معنيداري وجود نداشت LSD و در آزمون (0/05 P) نيز اختلاف معنيداري مشاهده نشد. در سرشاخه آهار در آناليز واريانس يكطرفه و هم در آزمون LSD در تكرار 1 و 3 اختلاف معنيدار به دست آمد (0/05>P). براساس پژوهش حاضر ميانگين شاخص تنوع خانوادهه يا سه راسته يكروزه ها بهارهها و بال موي () داران در مدت مطالعه در سرشاخهه يا رودخانه جاجرود 11 بود كه نشانگر تنوع بالاي اين سرشاخهها ميباشد. همچنين بر اساس طبقهبندي Bode, ) (1993 ارقام بالاتر از 10 نشانگر كيفيت بالاي آب و عدم وجود فشار محيطي و نيز تنوع خوب موجودات در رودخانه ميباشد. نتايج مطالعات (1998) Yandora در رودخانهه يا كاروليناي شمالي نيز بيشترين را در بهار و كمترين آن را در تابستان نشان ميدهد. نتايج تحقيق عظيمي (1385) بر روي كيفيت آب رودخانه جاجرود با كمترين تنوع در مرداد ماه با رقم 5 براي و بيشترين تنوع در خرداد ماه با رقم 8 براي گزارش شده است. در اين مطالعه بالاترين مقدار مربوط به سرشاخه آبنيك با 11 و 8 به ترتيب در بهار و تابستان
مجله پژوهشهاي علوم و فنون دريايي / سال دهم / شماره اول / بهار 1394 46 بود لالان با (جدول 3). پس از آبنيك سرشاخهه يا با 10 و 6 به ترتيب در فصله يا آهار و بهار و تابستان در جايگاه دوم قرار داشتند. ايستگاه زايگان داراي (جدول پايينتر در هر دو فصل مورد مطالعه بود 3). بكر بودن منطقه عدم وجود استرسه يا در سر شاخه آبنيك و محيطي و نيز دسترسي كمتر افراد به اين سرشاخه در مقايسه با ديگر سرشاخهه يا رودخانه جاجرود از دلايل بالاتر بودن شاخص بود. شاخص تحت تا ثير نوسان دماي آب و تغيير فصل ميباشد (عظيمي 1385) به طوري كه پايينترين تنوع در مرداد ماه با رقم در سرشاخه 5 زايگان و بالاترين تنوع در ارديبهشت ماه با رقم 12 در سرشاخه آبنيك مشاهده شد. شاخص تحت تا ثير عواملي مانند استرسه يا محيطي تغيير فصول و غلظت اكسيژن محلول ميباشد. به طوري كه در فصول بهار و زمستان بيشترين تنوع مشاهده ميشود ) Davis.(& Golladag, 1990 بر اساس طبقهبندي (1993) Bode (جدول 1) نتايج اين مطالعه نشان داد كه در فصل بهار در سرشاخهه يا آبنيك آهار و لالان فشار محيطي وجود نداشته است. همچنين با توجه به نتايج در فصل بهار در سرشاخه زايگان فشار محيطي جزي ي وجود داشت. در فصل تابستان در سرشاخهه يا آبنيك آهار و لالان فشار محيطي جزيي و در سرشاخه زايگان فشار محيطي متوسط مشاهده شد (جدوله يا 3 و 4). دماي آب يكي از مهمترين متغيرهاي فيزيكي است كه بر روي ساختار ميزان ميگذارد. جمعيتي بيمهرگان كفزي تا ثير دماي آب در اين رودخانه با بستر سنگلاخي حاكي از يك اقليم سرد و خنك در تمام فصول سال ميباشد و زيستگاه مناسبي براي گروهه يا سرما دوست از قبيل به ويژه دوبالان بهارهها Heptagenidea.(McCafferty, 1981) در پژوهش حاضر بر اساس (جدول 2) كيفيت آب سرشاخهه يا و بال موي داران و فراهم آورده شاخص است هيلسنهوف آبنيك و زايگان عالي آب سرشاخه لالان داراي كيفيت بسيار خوب و آب سرشاخه آهار داراي كيفيت خوب بوده است. غلظت اكسيژن محلول نيز به عنوان مهمترين متغير شيميايي در پراكنش گونهه يا كفزيان نقش مهمي ايفا ميكند. در سرشاخهه يا رودخانه جاجرود در تمام فصول سال ميزان اكسيژن محلول در حد اشباع بوده (در دوره پرآبي 9/7 ميلي گرم در ليتر) و نوسان زيادي ندارد. علت اين امر شيب مناسب زمين سنگلاخي بودن بستر و دبي بالاي آب رودخانه ميباشد (ذوالرياستين 1382 و بهبهاني نيا 1375). با توجه به نتايج به دست آمده از پژوهش حاضر ميتوان اظهار داشت رودخانه جاجرود با دارا بودن شيب زياد بستر سنگلاخي و انجام عمل خودپالايي كامل اكوسيستمي مناسب براي موجودات آبزي ميباشد. متاسفانه به علت نزديكي مناطق مسكوني به اين رودخانه و نيز عدم اعمال مديريت جدي بر فاضلابه يا ورودي ممكن است در آينده كيفيت آب آن دچار كاهش شود كه در اين صورت عملا امكان استفاده از آب اين رودخانه وجود نخواهد داشت. نتايج حاصل از تحقيقات عظيمي (1385) ذوالرياستين (1382) پوريادگار (1366) موسوي ندوشن (1375) اعرابي (1372) عطاردي و گودرزي (1369) و كريمان (1366) نشان ميدهد كه رودخانه جاجرود همواره از قدرت خودپالايي بالايي برخوردار بوده و آنچه بيش از آلايندههاي آلي حيات اين اكوسيستم را تهديد كرده است استرسه يا محيطي ناشي از آلودگيهاي انساني ميباشد كه به طور مستقيم و غير مستقيم بر جامعه كفزيان تا ثير ميگذارد. منابع احمدي م. و نفيسي م. 1380. شناسايي موجودات شاخص بي مهره آبه يا جاري. انتشارات خبير. تهران ايران. اعرابي د. 1372. بررسي اثرات فاضلاب مزارع پرورش ماهيان سردآبي روي زيستگاهه يا طبيعي (منطقه جاجرود). پايان نامه كارشناسي ارشد گروه شيلات دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال.
47 بررسي جمعيت كفزيان سرشاخههاي رودخانه جاجرود... Bouchard, R.W.J. 2004. Guide to aquatic macro invertebrates of the upper Midwest. Water resources center University of Minnesota. MN. USA. Davis, S. & Golladay, S. W. 1999. Assessing biological effect of animal production on intermittent coastal plain streams. The University of Georgia, Athens, USA. Dodds, W. K. 2002. Freshwater ecology, concepts and environmental application. Academic Press, San Diego, California, USA. Feminella, J. W. & Flynn, K. M. 1999. The Albama watershed demonstration project: Biotic indicators of water quality. ACES Publication.USA. Humphrey, C. & Dostine, P.L. 1994. Development of biological monitoring programs to detecting waste impacts upon aquatic ecosystems of the Alligator Rivers Region, Northern Territory, Australia. Mitt. International Verein. Limnology, 24: 293-314. McCafferty, W.P. 1981 Aquatic entomology. Jones and Bartlett Publishers. London, UK. Merritt, R. W. & Cummins, K. W.1996. An introduction to the aquatic insects of North America. Kendell & Hunt Publishing Company. London, UK. Navis, N. & Gillies, A. 2001. A comparison of a professional methods and a volunteer method for assessing stream health, including discussion of an improved volunteer method, USEPA Rapid Bioassessment Protocol vs West Virginia Save our Streams, Science and society Series, Number2, Cacapon Institute. USA. Paavola, R. 2003. Determinants of macro invertebrate diversity in headwater streams. Department of Biological and Environmental Sciences, University of Jyvaskyla, Helsinki, Finland. Rosenberg, D.M. 2004. Biological monitoring of freshwater benthic macro invertebrate, background, diversity and biotic index, Taxa tolerance value. Soil and Water Conservation Society of Metro Halifax, Canada. Sioli, H. 1975. Tropical rivers as expressions of their terrestrial environment, trend in terrestrial and aquatic research. Springer- Verlag Pub. New York, USA. USGS. 2002. Assessment of stream quality آ. بهبهاني نيا 1375. بررسي آلايندهها و خواص فيزيكي و شيميايي رودخانه جاجرود. پايان نامه كارشناسي ارشد گروه آلودگي دريا دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال. پوريادگار و. 1366. مطالعه كيفيت آب رودخانه جاجرود. سازمان حفاظت محيط زيست. تهران ايران. ذوالرياستين 1382 ن. بررسي سيستم ساپروبي رودخانه جاجرود (رودبار قصران). پايان نامه كارشناسي ارشد گروه شيلات دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال. عباسپور ر. 1392. برآورد شاخصه يا زيستي و كيفي رودخانه چشمه كيله تنكابن با استفاده از جوامع بي مهرگان كفزي. باشگاه پژوهشگران جوان و دانشگاه آزاد اسلامي واحد لاهيجان..1369 ع. گودرزي و م. عطاردي رودخانه جاجرود. پايان نامه كارشناسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال. بررسي و شناسايي بنتوز شيلات. گروه عظيمي ر. 1385. بررسي كيفيت آب رودخانه جاجرود به روش.HFBI پايان نامه كارشناسي ارشد گروه شيلات. دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات. قانع ساسان سرايي ا. 1383. شناسايي ساختار جمعيت كفزيان رودخانه چافرود استان گيلان. پايان نامه كارشناسي ارشد گروه شيلات دانشگاه تربيت مدرس نور ايران. كريمان ا. 1366. بررسي ليمنولوژيكي حوزه رودخانه جاجرود قبل از سد لتيان. رساله طبيعي دانشگاه تهران ايران. دكتري رشته مهندسي منابع مقصودي م. 1390. بررسي كفزيان رودخانه قزل اوزن استان زنجان. پژوهشكده آبزي پروري آبه يا داخلي. بندر انزلي. موسوي ندوشن ر. 1375. تعيين كيفيت آب رودخانه جاجرود به كمك شاخصه يا بيولوژيك و تعيين توان خودپالايي در آن. پايان نامه كارشناسي ارشد گروه شيلات دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال. نظامي ش. و خارا ح. 1384. ارزيابي اثرات خشكسالي بر تنوع تراكم فراواني و پراكنش موجودات كفزي تالاب اميركلايه لاهيجان. مجله علمي شيلات ايران 14(3): 141-156. Bhat, S. 2010. Ecological study of benthic communities in three Limnocrene freshwater of Kashmir, Aquatic Ecology Laboratory, center of research for development, University of Kashmir, India. Bode, R. W. 1993. 20 Year trends in water quality of rivers & streams in New York state on the basis of macro invertebrate data 1972-1992. New York Department Environmental of Conservation Technical Report. New York, USA.
مجله پژوهشهاي علوم و فنون دريايي / سال دهم / شماره اول / بهار 1394 48 benthic macroinvertebrates illustrates water quality in small order urban streams in a North Carolina Piedmont City. National Water Quality Monitoring Council (MWQMC) National Monitoring Conference web page. Retrieved Oct. 25, 2002, Available from: ttp://www.nwqmc.org/98proceedings/papers /40-YAND.html. using biological indices at selected sites in the Big Elk and octoraro Creek Basins, Chester country. Pennsylvania, 1981-97. USA. Wallace, J.B. 2009. Benthic invertebrate fauna, small streams. University of Georgia,Northern Research station,grand rapids.mn,usa. Yandora, K. 1998. Rapid bioassessment of